Henryk Tilk, zapoznany toru?ski wynalazca i fabrykant sikawek po?arnych

Na podstawie r?kopisu Eryka Wallera: „Aus meinem Ahnenbuch” i r?kopisu II, XVIII. 104 z Archiwum miejskiego w Toruniu.

Stra? po?arna w wielkich miastach Prus Królewskich Toruniu, Elbl?gu i Gda?sku by?a ju? w wiekach ?rednich ?wietnie zorganizowana. W czasach nowo?ytnych wskutek coraz to wi?kszych ulepsze? i udoskonale? przyrz?dów po?arniczych zw?aszcza sikawek mog?a stra? po?arna coraz bardziej skutecznie zwalcza? i lokalizowa? po?ary, t? straszn? plag? ówczesnych miast o w?skich ulicach i zbitych masach domów. W archiwum miejskiem w Toruniu mamy dochowany po dzi? dzie? rysunek kolorowy i opis sikawki stra?y po?arnej z dnia 13 listopada 1733.
Sikawka ta sk?ada?a si? z miedzianego kot?a d?ugiego na 3 i pó? stopy, a szerokiego na 2 stopy i 9 cali. Posiada?a ?elazny balans (Balance) do pompowania wody i 2 w??e. Oba w??e by?y zrobione ze skóry, a w odst?pach co 25 stóp na?o?ona by?a na w?? metalowa ?ruba. Na ko?cu ka?dego w??a by?a umieszczona miedziana lub metalowa rurka d?uga na 3 stopy. Jeden z w??ów by? d?u?szy i mierzy? 100 stóp d?ugo?ci, drugi w?? by? krótszy i mierzy? tylko 25 stóp d?ugo?ci. D?u?szy w?? by? u?ywany do gaszenia wytryska?a ze? na wysoko?? 70 do 80 stóp. Krótszy w?? by? u?ywany do gaszenia po?aru na zewn?trz domów. Wytrysk jego si?ga? 100 do 120 stóp wysoko?ci. Do obs?ugi tej sikawki potrzeba by?o 12 do 14 ludzi. Na godzin? mo?na by?o w teorji wypompowa? z niej 450 do 500 tonn wody. Sikawka ta kosztowa?a wówczas 475 talarów re?skich.
Dopiero z pocz?tkiem 19 wieku zastosowano w po?arnictwie w??e parciane zamiast dotychczasowych skórzanych. Tym, który da? pierwszy do tego pomys? i inicjatyw? by? Henryk Tilk, pó?niejszy wybitny obywatel i rajca toru?ski.
Ród Henryka Tilka wywodzi? si? z miejscowo?ci Habelschwert w.hrabstwie k?odzkiem na ?l?sku. Ojciec Henryka Tilka, równie? Henryk by? sukiennikiem. W r. 1787 przyby? on do miasta Liberzec w Czechach w?a?nie w tej godzinie, gdy piorun uderzy? i zburzy? wie?? tamtejszego ko?cio?a parafjalnego. Wygrawszy los na praskiej loterji kupi? sobie Tilk pi?kny dom w Roechlitz kolo Liberca.
Jego syn Henryk Tilk jun. urodzi? si? tam?e 17 lutego 1798. W m?odo?ci swej wyuczy? si? tkactwa i studniarstwa. W r. 1820 uda? si? Tilk celem dalszego kszta?cenia si? na w?drówk? po ?wiecie.
W Starogardzie na Pomorzu niemieckiem otrzyma? Tilk posad? w fabryce sikawek. Tu po raz pierwszy objawi?a si? jego pomys?owo?? i wynalazczo??. Mianowicie zaproponowa? swemu szefowi fabrykantowi sikawek po?arnych Hessowi, aby sporz?dza? w??e sikawek nie ze skóry, lecz z konopi. Próba uda?a si? wspaniale. Ówczesny prezydent toru?ski Mellien(1817— 1830) w czasie swej podró?y s?u?bowej do Starogardu zaprzyja?ni? si? z m?odym Tilkiem i namówi? go, aby przesiedli? si? do Torunia i tam kontynuowa? dalej na w?asny rachunek, a w interesie toru?skiej stra?y po?arnej, fabrykacj? sikawek po?arnych i budow? studzien. (Trzeba wiedzie? bowiem, ?e wówczas nie by?o jeszcze wodoci?gów w Toruniu).
Magistrat odda? Tilkowi w Toruniu trzy bezpa?skie domy. Tu w domu przy ul. Piekary fabrykowa? Tilk swoje . sikawki po?arne, wyrabia? parciane w??e w?asnego pomys?u i zak?ada? studnie w mie?cie i w okolicy. Z jednego, wspó?czesnego dokumentu z dnia 18 wrze?nia 1828 dowiadujemy si?, ?e Tilk ??da? za 1 stop? w??a parcianego o ?rednicy 1 cala a? 7 groszy srebrnych (srebrników). Za 60 stóp takiego w??a p?acono mu wówczas 14 talarów re?skich.
W r. 1835 sporz?dzi? „Spritzmacher” Tilk bardzo pi?kn? sikawk? w?asnego pomys?u, któr? nazwa? „S?oniem” (Elephant). Sikawk? t? sprzeda? miastu za sum? 1500 talarów re?skich. Rysunek i kosztorys tej sikawki muzealnej przechowuje po dzi? dzie? archiwum miejskie w Toruniu.
Sikawka „S?o?” wyrzuca?a z siebie na minut? 10 do 12 stóp sze?ciennych wody na wysoko?? 90 do 100 stóp. oraz na 100 do 110 stóp w dal. W?? jej by? d?ugi na 300 stóp, prócz tego mia?a 20 stóp rur ss?cych.
Z kosztorysu wynika, ?e prac? sw? przy budowie sikawki dzieli? Tilk na 8 etapów, a mianowicie na:
1. roboty drzewne (Holz-Arbeiten) przy sikawce i przy przyczepce (Beiwagen),
2. roboty ?elazne (Eisen-Arbeiten),
3. roboty mosi??ne (Messing-Arbeiten),
4. roboty miedziane (Kupfer-Arbeiten),
5. roboty konopne (Hanf-Arbeiten),
6. roboty skórzane (Leder-Arbeiten),
7. cynkowanie (Zink-Arbeiten),
8. lakierowanie (malowanie) (Anstrich oder Maler-Arbetten).
W nast?pnym roku 1836 sporz?dzi? Tilk dla toru?skiej stra?y po?arnej now? sikawk? tzw. Prahmow? (Prahmspritze). Sikawk? t? sprzeda? Tilk za sum? 1124 talarów re?skich i 15 srebrników. Kosztorys tej sikawki wraz z rysunkiem i szkicami znajduje si? w archiwum toru?skiem. Sikawka ta mia?a cylindry wysokie na 21 cali i d?ugie na 8 cali. W?? mia? 600 stóp d?ugo?ci i 2 i ?wier? ?rednicy. R?koje?ci t?oka mia?a 12 cali. a podstaw? cylindra 50 cali kwadratowych. Tak ta sikawka Prahma jak i poprzednia „S?o?” mia?y B góry balans czyli przyrz?d wahad?owy do pompowania wody o nap?dzie r?cznym. Je?li si? przy sikawce Prahma wykona?o na minut? 60 porusze? t?okiem, to wówczas sikawka ta wyrzuca?a na minut? 20 stóp sze?ciennych wody na 100 stóp wgór? i na 110 stóp w dal.
W r. 1835 zosta? Henryk Tilk w uznaniu swych zas?ug wybrany radnym miejskim. W r. 1838 poj?? za ?on? pann? Witt. W tym?e roku naby? nasz „Mechanicus” jak si? Tilk sam mianowa? przepi?kne Barbarki ko?o Torunia. W pobli?u odbudowanej przez niego ponownie kaplicy ?w. Barbary wybudowa? Tilk m?yn wodny, I-szej klasy. Rozumie si?, ?e i tam nie zaprzesta? fabrykacji rozprzeda?y przyrz?dów; przeciwpo?arniczych.
W r. 1842 urodzi? si? Tilkowi syn Robert. Najbli?szy czas wype?ni?a rewolucja pruska z r. 1848 i powstanie polskie w Wielkopolsce. Powsta?ców polskich ba? si? widocznie bardzo nasz „Spritzmacher” bo postawi? swój dom w Barbarkach w „nale?ytym” stanie obronnym. Co wieczora wypala? Tilk na postrach na ??ce w Barbarkach ze starego muszkietu i z dwu kawaleryjskich pistoletów, które w dzie? na nowo ?adowano. Tilk. kaza? te? doprowadzi? wówczas do porz?dku star? szabl? kirasjersk?, zdobycz jednego z jego przodków. Prócz tego na noc drzwi zasuwano drewnian? belk?, któr? wsuwano w ?elazn? klamr?. Z obawy napadów i rabunku schowa? Henryk Tilk, jako katolik, swoje papiery warto?ciowe i pieni?dza pod o?tarzem w kaplicy ?w. Barbary.
Henryk Tilk mia? ju? maniery nowoczesnego kupca, który ch?tniej listy dyktuje, ni? sam je pisze. Cz?sto je?dzi? do miasta, aby omówi? swe liczne procesy ze swym adwokatem. On by? zarówno bieg?y w prawie krajowem pruskiem. jak i w swej bran?y i w innych umiej?tno?ciach
Syn jego Robert Tilk zdradza? zami?owania muzyczne i s?u?y? te? d?u?szy czas w wojsku. W r. 1863 usamodzielni? si? on w Toruniu w bran?y budowli ?elaznych Robert Tilk zmar? w Toruniu w r. 1921 jako ostatni najstarszy Niemiec toru?ski.
WAREG; S?owo Pomorskie, grudzie? 1934

*         *         *

Kamienica wybudowana przez Roberta Tilka