Toru?skie barbakany

TORU?SKIE BARBAKANY

Przed nieprzyjacielskim atakiem Toru? od strony po?udniowej broni?a Wis?a, a od wschodu niedost?pne wzgórza Jakubskiego Przedmie?cia. Najs?abszymi wi?c fragmentami w systemie murów obronnych miasta by?y odcinki zachodni i pó?nocny nie maj?ce ?adnej naturalnej przeszkody. Dlatego te? w systemie obronnym Torunia pojawi?y si?, na pocz?tku XV wieku, a? dwa barbakany.
Barbakan Starotoru?ski

Brama Starotoru?ska, usytuowana w zachodnim odcinku umocnie? miejskich by?a najstarsz? bram? miasta i znajdowa?a si? u wylotu obecnej ulicy Kopernika. Wgl?da?a jak typowa wie?a obronna z t? jednak ró?nic?, ?e dolna jej cz??? przepruta by?a tzw. przej?ciem bramnym. Nad nim znajdowa?y si? cztery kondygnacje przystosowane do obrony. Ca?o?? przykryta by?a spiczastym czterospadowym dachem. Od strony fosy wstawa?o z bramy urz?dzenie s?u??ce do podnoszenia i opuszczania bramy. W 1635 roku zwali?a si? nierówno jej górna cz???, przez co zosta?a obni?ona do jednego pi?tra, w ten sposób, ?e od zewn?trz by?a wy?sza a od stron miasta ni?sza, wi?za?o si? to z konieczno?ci? przykrycia jej pulpitowym dachem o znacznym spadku, co najlepiej uwidacznia zdj?cie z 1865 roku.
Szyja bramna d?ugo?ci 26 m i szeroko?ci 8 m ??czy?a Bram? Starotoru?sk? z wysuni?tym poza mury barbakanem. By?a ona murowana i stanowi?a trwa?e po??czenie obu elementów obronnych. Mur szyi grubo?ci 1,5 m od wewn?trz „zdobi?” p?ytkie arkad. Szyja zamkni?ta by?a z obu stron murem, nad którym umieszczone by?y drewniane ganki obronne. Od wn?trza by?y one szersze, gdy? wspiera?y si? o drewniane kroksztyny i stanowi?y rodzaj machiku?y. Przed bram? g?ówn? mur ten stanowi? rodzaj ?ciany z bramk?, co wida? na zdj?ciu z 1865 roku. Szyja stanowi?a te? swoistego rodzaju murowany most, gdy? po?ow? przestrzeni pod nim zajmowa? parcham a reszt? fosa otaczaj?ca mury miejskie.
Barbakan Starotoru?ski by? g?ównym elementem obronnym tego zespo?u. By?a to pierwsza budowla tego typu w Polsce. Zosta? on wzniesiony jako wysoka. Okr?g?a, czterokondygnacyjna wie?a, której cokó? mia? 25 m ?rednicy. Cz??? ?rodkowa wie?y by?a nieco w??sza, a na wysoko?ci trzeciej kondygnacji ponownie si? rozszerza?a. Wynika?o to z tego, ?e na tym poziomie znajdowa?a si? machiku?a. Najwy?sza kondygnacja przykryta sto?kowym dachem by?a znacznie w??sza, gdy? s?u?y?a wy??cznie jako punkt obserwacyjny i stanowisko do kierowania ogniem. Na ka?dym pi?trze by?y otwory strzelnicze przeznaczone wy??cznie dla dzia?. Na pi?trze z machiku?ami by?a wi?ksza ilo?? otworów strzelniczych przeznaczonych do prowadzenia ognia z broni lekkiej. Forteca mia?a swoj? kolist? fos? szerok? na 10 m, nad któr? by? przerzucony drewniany pomost wsparty na drewnianym filarze. W czasie zagro?enia ca?o?? podpalano uniemo?liwiaj?c w ten sposób dost?p do barbakanu. (Przed bram? fortecy by? zwodzony most podnoszony w nocy lub w czasie zagro?enia. Przed pomostem znajdowa?o si? jednopi?trowe przedbramie przykryte dwuspadowym dachem.)
Barbakan zacz?? budowa? w 1429 roku Miko?aj Vynkenczayl. Barbakan mia? za zadanie utrudnia? dost?p do bramy Starotoru?skiej i chroni? oddalon? o 70 m, w kierunku Wis?y, tam? spi?trzaj?c? wod? w fosie zachodniej. Jako najstarszy w Polsce nie mia? jeszcze w pe?ni wykszta?conej formy obronnej. Budowany jako okr?g?a wie?a by? odporny na ogie? artylerii, jednak jego zbyt du?a wysoko?? (17 m) nie stwarza?a dobrych warunków do obrony. Innym elementem, który w pó?niejszym czasie rozwin?? si? i utrwali? na dobre, w tych typu budowach, jest przesuni?cie osi drogi wjazdowej przechodz?cej przez barbakan a prowadz?cej do bram miejskiej. O? bramy barbakanu Starotoru?skiego by?a lekko odchylona w kierunku Wis?y, co zapobiega?o ostrza?owi na wprost i w skuteczny sposób chroni?o wrota bramy. Poza tym stwarza?o to mo?liwo?? obrony bramy ostrza?em prowadzonym z murów miejskich.
Kiedy skuteczno?? artylerii znacznie wzros?a, barbakan by? w stanie chroni? ca?y zachodni odcinek murów miejskich. Barbakan przetrwa? do 1703 roku, kiedy to zosta? wsadzony przez Szwedów. Niwelacj? terenu barbakanu wraz z fosami ostatecznie, rozpocz?t? przez w?adze pruskie, ostatecznie zako?czono 1 grudnia 1920 roku.
Barbakan Che?mi?ski

Brama Che?mi?ska znajdowa?a si? w pó?nocnym odcinku murów obronnych i usytuowana by?a u wylotu dzisiejszej ulicy o tej samej nazwie. Podobnie jak brama Starotoru?ska, oprócz przej?cia bramnego mia?a cztery kondygnacje. Na dwóch dolnych pi?trach by?y po trzy otwory strzelnicze dla armat ma?okalibrowych. Na górnych kondygnacjach by?y tylko po dwa takie otwory. W bocznych ?cianach bramy by? dwa otwory szczelinowe, przez które prowadzono ogie? kurtynowy. Brama przykryta by?a czterospadowym dachem ?amanym, przy czym kalenica u?o?ona by?a zgodnie z ci?giem murów. Najlepsze wyobra?enie o jej pierwotnym wygl?dzie oddaje zdj?cie wykonane w 1880 roku. Bram? zacz?to rozbiera? w 1887 roku w zwi?zku z „ma??” przepustowo?ci? nasilaj?cego si? ruchu ko?owego.
Szyja bramna. Przed bram?, w ci?gu niskiego muru obronnego znajdowa?a si?, podobnie jak przy bramie Starotoru?skiej bramka. Za ni? zaczyna?a si? szyja barbakanu, któr? stanowi? sta?y, murowany most zamkni?ty z obu stron murem arkadowym o g??bokich, pó?okr?g?o zako?czonych wn?kach. Nad murem znajdowa? si? ganek obronny ograniczony od ?rodka murowan? barierk?. Dawa?a ona os?on? i mo?liwo?? prowadzenia ostrza?u w razie gdyby wróg dosta? si? do ?rodka szyi, której d?ugo?? wynosi?a 27 m a szeroko?? 9 m. Grubo?? muru dochodzi?a do 2 m.
Barbakan o tej samej nazwie by? g?ównym elementem obronnym tej cz??ci murów. Mia? on o 5 m wi?ksz? ?rednic? od barbakanu Starotoru?skiego. Wybudowany by? w formie o?miobocznej wie?y o czterech kondygnacjach. Najwy?sze pi?tro „wystawa?o na zewn?trz” poza lico murów i stanowi?o arkadowo zako?czon? machiku??. Wie?a przykryta by?a o?mioodcinkowym dachem przebiegaj?cym wzd?u? boków górnej kraw?dzi fortyfikacji. Zakrywa? on ganek wraz z machiku?ami, nie mia? wi?c typowego dla wie? zadaszenia. Ca?a budowla ewoluowa?a w kierunku lepszej obronno?ci i by?a protoplast? tzw. barbakanów otwartych wyznaczaj?c kierunek dalszego doskonalenia tego typu budowli.
Budowany od 1448 roku, przez mistrza ?ukasza, zawiera? w swojej konstrukcji coraz ?mielsze rozwi?zania in?ynieryjne. Definitywnie uko?czony zosta? w 1452 roku. Dzi?ki swej znacznej ?rednic i mniejszej wysoko?ci wydawa? si? bardziej przysadzisty od Starotoru?skiego i stanowi? wzór dla barbakanu krakowskiego i warszawskiego. Fosa otaczaj?ca barbakan mia?a 12 m. Tak? te? d?ugo?? mia? drewniany most prowadz?cy od fortec do przedbramia. Przedbramie stanowi? jednokondygnacyjny, murowany budynek przykryty dwuspadowym dachem przepruty bramk? prowadz?c? na pó?nocny przedmiejski parcham. Znacznemu zwi?kszeniu uleg? tu k?t osi wjazdu z bramy barbakanu do bramy Che?mi?skiej, co jeszcze w skuteczniejszy sposób pozwoli?o wykorzysta? obronny ostrza? bramy z murów miejskich. Wysuni?ty daleko poza lini? murów miejskich, z powodzeniem chroni? pó?nocny odcinek murów starego i nowego miasta. Przetrwa? podobnie, jak Staromiejski do 1706 roku, kiedy to Szwedzi chc?c os?abi? obronno?? miasta, wsadzili go w powietrze. Resztki jego rozebrano ca?kowicie po 1887 roku niweluj?c jednocze?nie teren po fosach, na którym postawiono, na pocz?tku XX w. Teatr Miejski.
Jako ciekawostk? mo?na przytoczy? fakt, ?e przebywaj?cy kilkakrotnie w Toruniu król Jan Olbracht zafascynowany by? tymi budowlami i mo?liwo?ciami obronnymi, jakie zawarte by?y w ich konstrukcji. W 1498 roku zleci? on budow? „takowej fortyfikacji” w Krakowie, z wykorzystaniem naj?wie?szych nowinek technicznych. Tak w ci?gu jednego roku powsta?a krakowska budowla, która dzi?ki temu, ?e przetrwa?a do dzi?, jest najs?awniejsz?. Potoczna nazywana jest „rondlem”, co zawdzi?cza w?oskiemu s?owu (rondella) oznaczaj?cym okr?g?? tac?.
Inn? nie mniej s?awn? budowl? tego typu w Polsce jest barbakan warszawski. Powsta? on w XVI w., w czasie II wojny uleg? powa?nemu zniszczeniu, obecnie zrekonstruowany.
Krzysztof Kalinowski