Toru?skie rzemios?o artystyczne

Z?otnictwo – stolarstwo – piernikarstwo.

Dawna ?wietno?? Torunia mia?a solidne podstawy w bogato rozwini?tym rzemio?le. A ?e niegdy? ka?dy wyrób rzemie?lniczy mia? cechy artystyczne, historia rzemios?a toru?skiego jest zarazem histori? rzemios?a artystycznego w Toruniu.
Znaczeniem i szerok? s?aw? wybija si? ta na pierwszy plan z?otnictwo, które ju? od wieku XIV-go konkurowa?o skutecznie ze s?ynnem z?otnictwem gda?skiem. Wiemy np z dawnych zapisków, ?e z?otnicy toru?scy byli dostawcami wielkich mistrzów krzy?ackich: i tak z?otnik Claws z mennicy toru?skiej wykona? dla w. mistrza w r. 1409, 11 ci??kich naczy? srebrnych, tzw. czar, pucharów bez nó?ki, z których dwa by?y ca?kowicie z?ocone.
W r. 1410 znany w historii biskup Kropid?o z W?oc?awka zamówi? u dwóch z?otników toru?skich, Jakóba i Oswalda, dwie kosztowne czary ze srebra i monstrancj?. Z pewno?ci? te? by?y dary, z?o?one w roku 1454 królowi Kazimierzowi Jagiello?czykowi i jego ma??once z okazji ho?du Torunia przez Rad? Miejsk?, a mianowicie róg i puchar srebrny, wyrobami miejscowych z?otników.
S?awa z?otnictwa toru?skiego dosi?ga szczytu w epoce kontrreformacji, kiedy Toru?, jedna z warowni protestantyzmu w Polsce, dostarcza monstrancyj i kielichów licznym ko?cio?om w ziemi che?mi?skiej i w Wielkopolsce. Toru?czykiem jest te? Jan Krystjan Bierpfaff. nadworny z?otnik Jana Kazimierza, którego prace znalaz?y si? w dalekiej Moskwie, na Kremlu.
W skarbcach ko?cio?ów toru?skich znajduj? si? przewa?nie wyroby miejscowe z XVII-go i XVIII-go wieku, po?ród nich takie arcydzie?a z?otnictwa, jak wielka monstrancja w kszta?cie s?o?ca (ko?ció? ?w. Jana), dzie?o Jana Lety?skiego, lub pi?knie trybowany kielich w tym?e ko?ciele, fundowany pod koniec w. XVII-go przez El?biet? Waszakówn?.
Stolarstwo artystyczne Torunia epoki barokowej, mniej znane ni? s?ynne gda?skie z owych czasów, mo?e wykaza? si? arcydzie?ami swego kunsztu naprawd? zachwycaj?cemi. Podczas gdy w wyrobach gda?skich, masywnych i ci??kich, barok wypowiada si? formami bardzo bujnemi, meble toru?skie odznaczaj? si? skromno?ci? profilu i nieprze?adowaniem.
Typowa szafa toru?ska z pocz?tku w. XVIII-go przechowuje si? w ratuszu, w tzw. komnacie królewskiej. Mimo skromno?ci rze?by wypuk?ej – tylko szczyt szafy i kapitele kolumienek maj? ozdoby rze?biarskie, widok jest wprost ol?niewaj?cy – dzi?ki bogatej intarsji pokrywaj?cej ca?y korpus szafy.
Intarsja jest w?a?nie cech? charakterystyczn? toru?skich wyrobów stolarskich, jest ich pi?kn? ozdob? i zarazem dowodem, ?e a? do Torunia si?ga?y wp?ywy w?oskie, które na Polsce w. XVI-go i XVII-go oraz pierwszej po?owy w. XVIII-go wycisn??y tak silne pi?tno.
Ratusz toru?ski, który jest istnem muzeum zabytków przesz?o?ci, posiada kilkana?cioro artystycznie wykonanych drzwi, pomi?dzy któremi jest kilka bogato intarsjowanych. Najstarsze z nich, drzwi z Or?em i Pogoni? pochodz? jeszcze z pierwszej po?owy w. XVII-go. Reszta, jak drzwi z Okiem Opatrzno?ci, z portretami Stanis?awa Augusta, z wyrokiem Salomona, nosz? na sobie cechy stylowe pó?nego baroku i rokoko
Bardzo pi?knie wykonane s? równie? drzwi obu zakrystyj zboru staromiejskiego (z po?owy w. XVIII-go); poza tem nierzadko spotyka si? w Toruniu drzwi intarsjowane w starych domach patrycjuszowskich: w dawnym pa?acu Meissnera (przy Rynku Staromiejskim), w domu barokowym ?eglarska 5 itp.
Materja? drzewny wsz?dzie jest ten sam: d?b i klon; poza tem zastosowane s? niektóre kosztowniejsze materja?y – masa per?owa, ko?? s?oniowa, srebro (nieraz poz?acane). Z tem wszystkiem intarsjowane drzwi toru?skie s? zawsze prawdziwem cackiem kunsztu stolarskiego i ?wiadectwem wysokiego poziomu przemys?u artystycznego w dawnym Toruniu, na równi z innemi wyrobami ówczesnej stolarszczyzny: skrzyniami, sto?ami itd.
Du?ej s?awy przysporzy? Toruniowi znany od wieków piernik toru?ski. Mo?e nie tyle dla wyborowego smaku, bo i gdzie indziej w Polsce wyrabiano wyborne pierniki. S?aw? piernika toru?skiego ugruntowa?a jego wysoce artystyczna forma zewn?trzna. Zachowa?o si? szcz??liwie do naszych czasów i po cz??ci s? jeszcze u?ywane do wypiekania pierników kilkaset form z wieku XVII-go i XVIII -go. Ró?norodno?? kszta?tów i motywów jest tu naprawd? zadziwiaj?ca. Idzie korowód postaci historycznych z królami i królowemi na czele; s? sceny religijne i obyczajowe nie brak mitologii i zoologji.
Majstersztykami snycerstwa piernikarskiego s? szczególnie s?ynne pierniki weselne, wypieczone w roku 1637 z okazji za?lubin króla W?adys?awa IV i Cecylii Renaty. W tej postaci godowej zaw?drowa? piernik toru?ski a? na dwór królewski, zdobywszy sobie ju? dawno przedtem szerok? popularno?? jako ulubiony go?ciniec, przywo?ony z jarmarków i odpustów i troskliwie przechowywany, bo? szkoda by?o zje?? takie arcydzie?o sztuki, zazwyczaj jeszcze suto posrebrzane lub poz?acane…
Marjan Sydow.
S?owo Pomorskie, sierpie? 1933 r.