13 marca 2011
Toru? – miasto spichlerzy
By? czas, kiedy Toru? by? jednym wielkim spichlerzem, przepe?nionym najrozmaitszemi towarami, a szczególnie zbo?em polskiem. Wtedy to przys?ugiwa?o Toruniowi szczytne miano „królowej Wis?y”, miano, które si?ga swym pocz?tkiem g??bokiego ?redniowiecza, czasów wielkiego Mistrza Winrycha de Kniprode.
Kniprode, najwybitniejszy z rz?dców ziem zakonu krzy?ackiego, nada? Toruniowi w r. 1365 s?ynne „prawo sk?adowe”, które zmusza?o kupców zd??aj?cych ko?o Torunia w kierunku Ba?tyku lub te? w g??b Polski, do sk?adania towarów w Toruniu. Przywilej ten odnowiony przez króla Kazimierza Jagiello?czyka w r. 1457, zosta? jeszcze za czasów krzy?ackich rozszerzony przywilejem Konrada de Jungingen w r. 1407. W tym przywileju postanawia si?, ?e jedyna droga handlowa, maj?ca przekracza? Wis?? na ziemiach pruskich, mia?a wie?? przez Toru?.
Obwarowany tak donios?emi przywilejami, móg? handel Torunia zagarn?? szerokie dziedziny na drogach l?dowych i na Wi?le, W Polsce najbli?szym konkurentem by? do?? oddalony od Torunia Kazimierz Dolny, do dzi? s?yn?cy resztkami pi?knych spichlerzy ?redniowiecznych. Gda?sk raczej patrza? ku morzu i zyskom p?yn?cym z handlu morskiego.
St?d te?, kiedy w Gda?sku spichlerze i sk?adnice skupia?y ale na jednam miejscu, na tzw. wyspie spichrzowej, Toru? ca?y zamieni? si? w ?redniowieczu w ogromny spichlerz o znaczeniu tranzytowem. Z daleka nap?ywali kupcy, by tu si? zaopatrzy? w towar im potrzebny; nawet zamorscy kupcy pojawiali si? w Toruniu po zakupy surowców polskich; jeszcze 150 lat temu przy ul. Szczytnej mieli Anglicy du?y spichlerz, który s?u?y? do ekspedycji towarów kupionych w Toruniu i okolicy (tzw. „Packhof”).
Ca?kowicie na sk?adnice przeznaczone budowle by?y porozrzucane po ca?em mie?cie, przyczem Stare Miasto, jako przylegaj?ce do Wis?y, by?o obficiej w spichlerze zaopatrzone ni? Nowe Miasto. Najg??ciej sta?y spichrze przy ul. Rabia?skiej, Podmurnej. dolnej cz??ci Mostowej i Piekar, przy ul. Ciasnej, Szczytnej i Franciszka?skiej; na Nowem Mie?cie przy Wielkich Garbarach, Browarnej i ?w. Jakóba.
To by?y „ulice spichrzowe”, a poza tem ka?dy prawie dom by? sk?adnic? towarów. Przy dawnym uk?adzie domów w Toruniu tylko parter domów by? przeznaczony na cele mieszkalne; górne pi?tra by?y ?pichlerzami i spi?arniami, a w sklepach domów przechowywano towary, wymagaj?ce ch?odu do konserwacji.
Oryginalny to by? widok ulic w dawnym Toruniu: z wielu domów z pod szczytu zwisa?y ponad ulic? windy (jakie si? zachowa?y np. na Czerwonym spichrzu przy ul. Ciasnej i na baszcie przy bramie Mostowej). Kiedy windowano towary z ulicy na górne pi?tra, przechodnie musieli mie? si? bardzo na baczno?ci, by ich jaka beczu?ka lub bela nie uderzy?a lub te?, bro? Bo?e, im na g?ow? nie spadla…
Jeszcze 300 lat temu posiada? Toru? 130 spichrzów, nie licz?c „domów spichrzowych”, których by?o znacznie wi?cej. Upadek handlu toru?skiego spowodowa? zanik spichrzów; wiele zburzono ca?kowicie, inne przebudowano do celów mieszkalnych lub przemys?owych.
Proces ten odbywa si? jeszcze w naszych oczach. Tak np. przebudowano w ostatnich latach dwa spichrze barokowe przy ul. Browarnej na cele fabryczne i spichrz gotycki przy ul Podmurnej (naprzeciw Dworu Mieszcza?skiego) na mieszkania. W innych wypadkach przebudowa obj??a tylko cz??? budowli spichrzowych, jak np. u spichrzów gotyckich, Mostowa 4 i 6, gdzie jest doskonale widoczny post?puj?cy w wieku 19-tym zanik spichrzów.
Mimo wszystko zachowa?o si? do naszych czasów sporo okaza?ych, pi?trzastych spichrzów toru?skich, z których najwi?kszym jest tzw. spichrz szwedzki, ogromna budowla renesansowa, bokiem do ulicy zwrócona. Przebudowany za czasów okupacji szwedzkiej (r. 1656), do celów wojskowych, zadziwia grubo?ci? murów i nadzwyczaj masywnem belkowaniem wewn?trznem. Szwedzi, a?eby sobie u?atwi? ?adowanie paszy i zbo?a do spichrza, ze statków Wis?? do Torunia przybywaj?cych, zbudowali z górnych pi?ter spichrza ganki do przylegaj?cej baszty miejskiej i na baszcie umie?cili wind?. Tym sposobem baszta niegdy? obronna zosta?a dostosowana do celów aprowizacyjnych.
Ogromem zadziwia te? spichrz z epoki Wazów, od szczytu siedmiopi?trowy, w pobli?u Krzywej Wie?y, spichrz ten, jak wi?kszo?? spichrzów przy murach nad Wis??, s?u?y? niegdy? do przechowywania zbo?a polskiego. By?o tego zbo?a tyle, ?e spichrze nie mog?y go pomie?ci?, i po domach prywatnych trzeba by?o na strychach i pi?trach zbo?e magazynowa? (mimo zakazów w?adzy miejskiej). Nieraz pewnie w tym kierunku przesadzano: zapiska kronikarska z r. 1626 powiada, ?e w domu kupca Jana Cliverta przy ul. Mostowej wskutek prze?adowania strychów zbo?em strop górnego pi?tra si? za?ama? i ca?y ?adunek spad? do mieszkania na parterze, zabijaj?c kupcow?, jej pasierba i dwoje s?ug.
Civis Thoruneneis
S?owo Pomorskie, listopad 1932 r.
Handel zbo?em przyczyni? si? do rozwoju Torunia. Szkoda, ?e transport Wis?? straci? zupe?nie na znaczeniu. Niestety dzisiaj wszystko musi by? szybko wykonane. Na pewno to ekonomicznie ale romantyzmu w tym nie ma ju? za grosz.